Hipofiz ve hipotalamus arasındaki ilişki nedir?

Hipofiz bezi ve hipotalamus, insan vücudundaki endokrin sistemin (hormonal sistem) merkezi yöneticileri olarak işlev görür ve birbirine sıkı sıkıya bağlı bir ilişki içinde çalışırlar. Bu ilişki, hipotalamusun "üst düzey yönetici", hipofizin ise "uygulayıcı organ" rolünü üstlendiği bir hiyerarşik düzen olarak tanımlanabilir. İkisi birlikte, büyüme, metabolizma, üreme, stres yanıtı ve iç denge (homeostaz) gibi hayati süreçleri düzenler.

Hipotalamus, beynin tabanında yer alan küçük ama son derece güçlü bir bölgedir. Temel işlevleri şunlardır:

• Hipofiz bezinin çalışmasını yönetmek.
• Vücut sıcaklığı, açlık, susuzluk, uyku ve duygusal tepkiler gibi temel homeostatik süreçleri kontrol etmek.
• Sinir sistemi ile endokrin sistem arasında bir köprü oluşturmak.

Hipofiz bezi, hipotalamusun hemen altında bulunan, bezelye büyüklüğünde bir salgı bezidir ve genellikle "ana bez" olarak adlandırılır. Bunun nedeni, salgıladığı hormonlarla vücuttaki diğer birçok endokrin bezin (tiroit, böbreküstü bezleri, yumurtalıklar, testisler gibi) çalışmasını kontrol etmesidir. Hipofiz, ön lob (adenohipofiz) ve arka lob (nörohipofiz) olmak üzere iki ana bölümden oluşur ve bu iki lobun hipotalamusla olan ilişkisi farklıdır.

Hipotalamus ve hipofiz arasındaki iletişim, iki temel yolla gerçekleşir:

Hipotalamus, hipofizin ön lobunu (adenohipofiz) kontrol etmek için "hipofiz portal damar sistemi" adı verilen özel bir kan damarı ağı kullanır. Bu sistem bir tür doğrudan hat gibi çalışır. İşleyişi şu şekildedir:

• Hipotalamus, kendi nöronlarında "Salıcı Hormonlar" (Releasing Hormones) veya "Baskılayıcı Hormonlar" (Inhibiting Hormones) üretir.
• Bu hormonlar doğrudan portal damar sistemine salınır ve kan yoluyla hipofizin ön lobuna taşınır.
• Ön hipofiz, gelen bu hipotalamus hormonlarına yanıt olarak kendi "tropik hormonlarını" üretir ve salgılar. Bu tropik hormonlar hedef bezlere giderek onları uyarır.

Hipofizin arka lobu (nörohipofiz) ile hipotalamus arasındaki ilişki daha doğrudandır. Burada bir hormon üretimi söz konusu değildir, daha çok bir depolama ve salım merkezi gibi çalışır. İşleyişi şu şekildedir:

• Hipotalamustaki özel nöronların gövdesi, iki önemli hormonu üretir:OksitosinveVazopressin (ADH - Antidiüretik Hormon).
• Bu hormonlar, nöronların uzun aksonları (sinir uzantıları) boyunca taşınarak doğrudan hipofizin arka lobunda depolanır.
• Hipotalamus uygun sinyali aldığında, bu aksonların uçlarından hormonlar doğrudan kana salınır.

Hipotalamus ve hipofiz arasındaki ilişki, vücudun hormonal dengesini sağlamak için hayati öneme sahip, hassas bir geri bildirim döngüsüdür. Hipotalamus, beynin bir parçası olarak dış ve iç ortamdaki değişiklikleri algılar ve hipofiz bezine emirler gönderir. Hipofiz bezi de bu emirleri alarak diğer bezleri yöneten hormonları salgılar. Bu mükemmel iş birliği olmadan, vücudun temel fizyolojik süreçleri düzgün bir şekilde işleyemez.